Streszczenie

Artykuł przedstawia zarys emigracji polskiej w Brazylii oraz wysiłki tamtejszej Polonii na polu oświatowym, przeważnie w zakładaniu sieci własnych szkół prywatnych, która do okresu nacjonalizacji (w 1938 r.) osiągnęła pokaźne rozmiary, oraz w rozwoju prasy polonijnej. Ten bogaty rozwój kulturalny został przerwany podczas rządów prezydenta Getulia Vargasa, w wyniku tzw. nacjonalizacji, która zabroniła szkolnictwo i prasę obcojęzyczną w Brazylii i przerwała bogaty postęp, jaki kolonia polska okazywała w tej dziedzinie. Po II wojnie światowej stopniowo polskie życie kulturalne w Brazylii zaczyna się odradzać. W ostatnich latach poważnym osiągnięciem stało się otwarcie polonistyki na Federalnym Uniwersytecie Parańskim (UFPR) oraz na Uniwersytecie w Brasilii (UnB). Mnożą się także punkty nauczania języka polskiego oraz publikacje pomocy dydaktycznych np. w postaci słowników. Końcowy aneks informuje o instniejących w Brazylii ośrodkach nauczania języka polskiego.

 

Słowa kluczowe: Brazylia, emigracja polska, szkoły polskie, prasa polska, nacjonalizacja, kulturalne odrodzenie

 

Abstract

The article presents an outline of the Polish immigration in Brazil, as well as the efforts of the local Polonia in the cultural field, especially in the foundation of a net of private schools, which until the nationalization (in 1938) attained remarkable dimensions, and in the growth of the Polish press. This rich cultural development was interrupted during the government of GetúlioVargas, in consequence of the so-called nationalization, that prohibited the foreign language schools and press in the country and interrupted the rich growing process the Polish community in Brazil had demonstrated in that area. After World War II the Polish cultural life in Brazil little by little begins to revive. In the last years an important accomplishment was the opening of Polish studies at the Federal University of Paraná (UFPR) and the University of Brasília (UnB). There is also an offspring of centers where the Polish language is taught, as well as of publications of didactic resources, for example in the form of dictionaries. A final appendage informs about centers where the Polish language is taught in Brazil.

 

Key words: Brazil, Polish emigration, Polish schools, Polish press, nationalization,  cultural revival.

 

Brazylia będąca największym krajem Ameryki Południowej, zajmująca 47% powierzchni tego kontynentu, odegrała w historii narodu polskiego szczególne znaczenie. Kraj ten posiadający wielkie możliwości rozwoju gospodarczego, a także różnorodność bogactw naturalnych, stała się dla wielu Polaków ich druga ojczyzną, a także terenem często odwiedzanym przez różnych działaczy emigracyjnych, badaczy naukowych czy też misjonarzy. Brazylia jest więc krajem Ameryki Południowej, w którym osiedliła się największa liczba Polaków.

Najliczniejszą grupę naszych emigrantów wybierających Brazylię, jako kraj osiedlenia, stanowili osadnicy. Początek polskiego osadnictwa w tym kraju przypada na rok 1869. Zostali oni osiedleni wraz z Niemcami w stanie Santa Catarina w regionie Blumenau (Brusque).

Według Ruia Christovama Wachowicza – wykładowcy akademickiego na Parańskim Uniwersytecie Federalnym (UFPR) w Kurytybie i badacza historii imigracji polskiej w tym kraju, w przeważającą większość (około 95%) imigrantów stanowili chłopi przybywali do Brazylii kuszeni wysłannikami imperatora, że staną się właścicielami gruntów, otrzymując ziemię za darmo lub po niskich cenach. Były też inne powody emigracji do tego kraju.

Od początku kolonizacji osadnicy polscy, po zagospodarowaniu się na przydzielonych im działkach rolnych, budowali kościoły i szkoły. Początkowo uczono ─ w tych prostych i w prymitywnych warunkach szkolnych – we wszystkich tych szkołach tylko w języku polskim. Poziom nauczania był bardzo niski. Najczęściej pierwszymi nauczycielami byli osadnicy wybierani przez imigrantów spośród siebie kogoś, kto lepiej znał język polski. Pojawienie się nauczycieli zawodowych to, już późniejsze czasy.

 Powstawanie szkół polskich było zaskakujące. Dla przykładu w 1914 r. działało już 73 szkoły polskie (Paraná – 46 szkół – 1.860 uczniów; Rio Grande do Sul – 17 szkół – 425 uczniów, Santa Catarina – 9 szkól – 180 uczniów, São Paulo – 1 szkoła - ? uczniów), do których uczęszczało 2.465 uczniów.

Z biegiem czasu lekcje odbywały się po polsku i po portugalsku. W miejscowościach, gdzie nie było szkół obcych na przedpołudniowe lekcje prowadzone po portugalsku chodziły również dzieci miejscowych kolonistów nie Polaków. Wyjątkowo uczono tylko po polsku w głębokim interiorze, gdzie nauczycielami byli dorośli często nie znający języka portugalskiego. Istniejące w tym okresie towarzystwa szkolne miały za najważniejsze zadanie utrzymanie miejscowej szkoły polskiej. Historyk polonijny prof. Rui Ch. Wachowicz nazywał towarzystwa szkolne „towarzystwami oświatowymi”. Towarzystwom nadawano imiona wielkich ludzi, zasłużonych dla narodu polskiego lub związanych z jego historią.

Rozkwit szkolnictwa polskiego, a co za tym idzie nauczanie języka ojczystego przypada na okres międzywojenny. W tym okresie wydano w Brazylii dużo książek pomocniczych do nauki języka polskiego. Na wspomnienie zasługują czytanki Konstantego Lecha i Konrada Jeziorowskiego wydane – we wspomnianym okresie − przez „Gazetę Polska w Brazylii”. Książki były używane zarówno przez szkoły należące do „Kultury”, jak też i „Oświaty”.

Po 1920 r. dla wzmocnienia pozycji polskiej szkoły powstały dwa związki nauczycielskie: Polski Związek Zawodowy Nauczycieli Szkół Prywatnych i Związek Nauczycieli chrześcijańskich Szkół Polskich. Z biegiem czasu obydwa związki połączyły się w jedno Zrzeszenie Nauczycielstwa Szkół Polskich w Brazylii. Zrzeszenie to w dużym stopniu przyczyniło się do podniesienia poziomu nauczania w polskich szkołach w tym kraju, a to dzięki − przede wszystkim −  wydaniu szeregu podręczników szkolnych w języku polskim.

Odradzające się Państwo Polskie, po latach niewoli, potrafiło zainteresować się losami swoich obywateli żyjącymi na emigracji. Nawet do dalekiej Brazylii wysyłano nauczycieli, aby wspomogli miejscowych, polonijnych pedagogów.

Oprócz szkół podstawowych, gdzie uczono fundamentalnych przedmiotów (język polski, matematyka), społeczność polonijna – w okresie międzywojennym − utrzymywała następujące szkoły średnie w: Kurytybie (im. Henryka Sienkiewicza), Marechal Mallet – w południowym regionie Parany (im. Mikołaja Kopernika), Porto Alegre – w stolicy stanu Rio Grande do Sul (im. Marszałka Piłsudskiego) i w Guarani das Missões w stanie Rio Grande do Sul (im. Władysława Reymonta). We wspomnianych kolegiach, które odpowiadały w przybliżeniu wyższym klasom siedmioklasowej szkoły w Polsce, dodatkowo uczono przedmiotów zawodowych, jak na przykład pedagogika. Ich celem było przygotowanie nauczycieli do polsko-brazylijskich szkół podstawowych, z  reguły trzechletnich, rzadko pięcioletnich, a także przygotowanie uczniów do właściwych szkół średnich brazylijskich  lub przygotowanie do pracy biurowej itp.

Ważnym czynnikiem w podtrzymywaniu języka polskiego były grupy teatralne działające niemal przy każdej polskiej szkole.

Nie ulega przecenianiu istnienie – w okresie międzywojennym - stałych bibliotek oraz tzw. bibliotek wędrujących. Docierały one do najbardziej odległych kolonii polskich niosąc poprzez polską książkę oświatę i literaturę naszym imigrantom i ich dzieciom. Pokaźna liczba towarzystw polskich posiadało wielotysięczne zbiory polskich książek.

Kolejnym czynnikiem podtrzymującym i pogłębiającym znajomość języka polskiego była bogata prasa polonijna. Czytana i popularyzowana w polskich koloniach nawet w oddalonych od miast o setki kilometrów. Czasopiśmiennictwo polskie w Brazylii było przejawem wielkiego wysiłku imigracyjnej społeczności polskiej, mającej na celu zachowanie własnej tożsamości narodowej, jak też było przejawem aktywności różnych polskich organizacji w tym kraju. Aktualnie jedynym periodykiem - wydawanym od 2009 r. przez autora niniejszego referatu - ukazującym się w języku polskim jest „Echo Polonii Brazylijskiej”.

 

Niestety okres nacjonalizacji za prezydenta Getúlia Vargasa przerwał od 1938 r. dobrze rozwijające się szkolnictwo polskie. Zresztą podobnie było i z innymi grupami narodowościowymi. Na mocy praw nacjonalizacyjnych zostały zamknięte wszystkie szkoły etniczne. Na ich miejsce winny być otwarte szkoły brazylijskie. Przykładowo dekret prezydenta Getúlia Vargasa z 25 sierpnia 1939 r. „O adaptacji Brazylijczyków pochodzenia cudzoziemskiego do środowiska narodowego”, zawierał wiele poleceń i zakazów. Chciałbym w tym miejscu zacytować z tego dekretu tylko te rozporządzenia, które najbardziej dotknęły imigrantów dbających o swoją i swojego potomstwa tożsamość. Wszystkie urzędy i władze zostały zobowiązane do doprowadzenia do pełnej asymilacji w środowisku narodowym Brazylijczyków pochodzenia cudzoziemskiego. Dekret polecał naukę języka portugalskiego i używania go, a także zalecał naukę historii oraz wstępowania obywateli do stowarzyszeń patriotycznych (czy też należało używać innych środków, aby utworzyć jedną, wspólną świadomość narodową). Ponadto dekret rozporządzał, aby zakładano szkoły brazylijskie w regionach zamieszkałych przez cudzoziemców. Nauczycielami w tych szkołach mogli  być tylko ci, którzy dążyli do realizacji zamierzeń wspomnianego dekretu. Wymagano, aby wcielano do wojska największą liczbę synów cudzoziemców, szczególnie do jednostek wojskowych będących poza regionem, w którym oni zamieszkiwali. Należało przeprowadzać inspekcje w regionach kolonizowanych przez cudzoziemców. Ponadto żadna szkoła nie mogła być prowadzona przez cudzoziemców, z wyjątkiem szkół prowadzonych przez zgromadzenia zakonne, które posiadały szkoły w innych krajach; szkoły te nie mogły mieć związku z jakąkolwiek narodowością. Dekret zakazywał używania języków obcych w miejscach publicznych, w koszarach i w czasie służby wojskowej. Również w kościołach kazania winny być głoszone w języku narodowym, czyli portugalskim.

 

Według danych za rok 1937 (przed nacjonalizacją) wynika, że w stanach: Espírito Santo, Rio de Janeiro, São Paulo, Paraná, Santa Catarina e Rio Grande do Sul emigranci polscy posiadali: 293 szkoły świeckie, 37 szkół zakonnych (242 szkoły zarejestrowane i 88 szkół nie zarejestrowanych). Uczyło w tych szkołach 287 polskich nauczycieli. Nauczaniem polskim objętych było 9.316 dzieci. Natomiast w obcych szkołach uczyło się 4.636 polskich dzieci. Należy w tym miejscu podkreślić aktywność społeczną naszych osadników. Świadczy o tym choćby ilość działających towarzystw polskich: 491. Spośród nich 334 utrzymywały szkoły polskie. 

Nacjonalizację społeczeństwa brazylijskiego obarczyć należy odpowiedzialnością za zniszczenie półwiekowego dorobku kulturowego, duchowego i intelektualnego Polaków, a także za przerwanie wpływu wychowawczego towarzystw polskich na środowiska polskie rozsiane w głębi kraju (w tzw. interiorze). Ponadto młode pokolenie pozbawione zostało dostępu do szkoły polskiej, a w większości wypadków z braku szkoły brazylijskiej, narażone zostało na powrót do analfabetyzmu. Z czasem rygorystyczne zarządzenia nacjonalizacyjne były coraz mniej przestrzegane.

Następuje okres drugiej wojny światowej, później czas dyktatury wojskowej.  Powstaje blisko 50. letnia próżnia w nauczaniu języka polskiego.

W latach osiemdziesiątych, następuje złagodzenie dyktatury. Powoli tu i tam rozpoczyna się wprowadzanie nauczania w szkołach publicznych języka polskiego. W ostatnich latach wzrasta liczba miejscowości, gdzie do szkół municypalnych wprowadzono nauczanie języka polskiego. Aktualnie na terenie Brazylii istnieje ponad trzydzieści ośrodków, gdzie odbywa się nauczania języka polskiego. Dokładny ich spis zamieszczam w aneksie do niniejszego referatu. 

Dużym sukcesem jest to, że od marca2009 r. rozpoczęła działalność pierwsza polonistyka na kontynencie latynoamerykańskim. Mam tutaj na myśli katedrę języka i literatury polskiej, która powstała na Parańskim Uniwersytecie Federalnym (UFPR) w Kurytybie.Dzisiejszy Dostojny Jubilat Prof. dr hab. Władysław Miodunka  przyczynił się bardzo do tego, że w stolicy Polonii brazylijskiej mamy w państwowej uczelni możliwość przybliżania piękna naszej literatury, a także uczenia języka polskiego. Dzięki temu, już nie tylko młodym przedstawicielom Polonii, ale przede wszystkim brazylijskim studentom, przybliża się bogactwo języka i literatury polskiej.

Z pewnością dzień 27 kwietnia 2011 r. przeszedł już do historii kontaktów intelektualnych pomiędzy Polską, a Brazylią. Tego dnia nastąpiła inauguracja kolejnej polonistyki, czyli katedry Cypriana Norwida w Instytucie Literatury na Uniwersytecie (UnB) w stołecznej Brasílii. Pierwszym dyrektorem katedry został Henryk Siewierski − profesor tytularnego tej uczelni i absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego. Otwarcie tej katedry było owocem starań i zabiegów prof. Henryka Siewierskiego, nauczyciela akademickiego tej uczelni. Również ambasador RP w Brazylii dr hab. Jacek Junosza Kisielewski włączył się aktywnie w realizację tego ważnego dla naszych krajów zamierzenia. Polska Ambasada wspiera działalność wspomnianej katedry, która promuje również dialog, poznanie kultury Polski i Brazylii. Tak jak w Parańskim Uniwersytecie Federalnym (UFPR) w Kurytybie, tak i na Uniwersytecie (UnB) w stołecznej Brasílii, brazylijscy studenci, a wśród nich także przedstawiciele społeczności polonijnej, poznają bogactwo naszej literatury i piękno języka polskiego.

Po przystąpieniu Polski do brazylijskiego programu „Ciência sem fronteiras” (nauka bez granic) w październiku 2013 r. pojawia się coraz większe zainteresowanie językiem polskim w tym kraju. Również kolejna edycja Światowego Dnia Młodzieży, mającego się odbyć w przyszłym roku w Krakowie, wzbudza wśród młodych Polonusów, a także Brazylijczyków, zainteresowanie językiem polskim.  Poza oficjalnymi ośrodkami, gdzie można mieć dostęp do nauki języka polskiego, pojawia się coraz więcej miejsc, gdzie udziela się prywatnych (często bezpłatnych) kursów języka polskiego.

 

Wspomniałem na początku mojego wystąpienia o pierwszej grupie polskich osadników. Chciałbym tutaj poświęcić chwilę uwagi Hieronimowi Durskiemu. Jego rodzina osiedliła się wraz z kolonistami niemieckimi  w 1851 r. w Colônia Dona Francisca (obecnie Joinville), a pochodzących z poznańskiego. Durski, z zawodu muzyk i nauczyciel, nie miał wśród Niemców właściwych warunków do wykonywania swojego zawodu, dlatego też – około 1863 r. − przeniósł się do Parany i zamieszkał wraz z rodziną w Vila do Príncipe (obecnie Lapa). Hieronim Durski uważany jest za pierwszego Polaka, który zamieszkał w Paranie, a także uchodzi za pierwszego nauczyciela pochodzącego z Polski, który uczył języka portugalskiego w szkole publicznej w stanie Paraná. W późniejszym okresie Durski został przeniesiony dekretem prezydenta prowincji Adolfo Lamenha Lins, aby prowadził pierwszą publiczną szkołę polską założoną w 1877 r. w kolonii Orleans (aktualnie jest to jedna a dzielnic Kurytyby). Z czasem Durski pracował jako nauczyciel w wielu koloniach polskich w Paranie i nazywany jest „ojcem polskich szkół w Brazylii”. On też jako pierwszy w tym kraju przygotował „Elementarz dla szkół polskich w Brazylii”. Był to podręcznik wydany w języku polskim i portugalskim, przeznaczony nie tylko dla szkół polskich, ale  także Polaków pragnących uczyć się języka kraju, do którego przybyli. Wspomniany podręcznik został wydany w 1893 r. w Kurytybie i Poznaniu. Hieronim Durski, rzadki jak na ówczesne czasy nauczyciel-poliglota, uczył w języku polskim, portugalskim i niemieckim.

Drugim Polakiem, który troszczył się o nauczanie języka polskiego wśród dzieci naszych wychodźców był ks. Józef Joachim Góral (wincentyn, pierwszy redaktor „Ludu”, publicysta). 8 sierpnia 1911 r. przybył do Brazylii. W 1920 r. został  redaktorem „Ludu” w Kurytybie. Po zorganizowaniu tego nowego pisma, powstałego na miejsce zlikwidowanej gazety „Polak w Brazylii”, został proboszczem w Abranches (aktualnie dzielnica Kurytyby). Poza pracą ściśle duszpasterską prowadził też różnorodną działalność społeczną, oświatową i wydawniczą. Między innymi organizował zjazdy Towarzystwa „Oświata”. Napisał i wydał piętnaście książek. Spośród nich na naszą uwagę, ze względu na tematykę obecnej konferencji, zasługują na wspomnienie: „Zasady polskiej pisowni i interpunkcji” (1922), „Mała gramatyka języka portugalskiego wraz z rozmówkami dla szkół i samouków” (1924), „Słownik portugalsko-polski” (1927), „Rozmówki polsko-portugalskie, podane z akcentem i wymową” (1928), „Słownik polsko-portugalski (1930), „Gramatyka języka portugalskiego” (1931), „Podstawowa gramatyka języka polskiego” (1953).

Trzecią osobą zasługującą na wymienienie w tym miejscu jest prof. Mariano Kawka, syn polskim imigrantów i wieloletni nauczyciel akademicki w systemie nauczania w stanie Paraná, i w Centrum Uniwersyteckim Campos de Andrade - Uniandrade w Kurytybie. Wspominam o nim dlatego, że opracował i wydał w 1984 r. „Słownik portugalsko-polski”, ukazujący się ponad 50 lat po „Słowniku portugalsko-polskim” ks. Górala. W późniejszym okresie, a konkretnie w 1999 r. wydał „Brazylijski słownik polsko-portugalski”. Te dwa słowniki ukazały się w Gráfica Vicentina Ltda (w wydawnictwie „Ludu”). Prof. Kawka dokonał  aktualizacji wspomnianych dwóch słowników i w obecnym roku 2015 zostały wydane nakładem Biblioteki Iberyjskiej w Warszawie: „Słownik polsko-portugalski (wariant brazylijski) i „Słownik portugalsko-polski (wariant brazylijski)”. Równocześnie w Brazylii, te dwa słowniki zostały wydane w jednym tomie – przez wydawnictwo „Rodycz & Ordakowski Editores” w Porto Alegre (w stolicy stanu Rio Grande do Sul). Dzięki wysiłkowi prof. Marana Kawki, tak społeczność polonijna, jak też i Brazylijczycy, mają obecnie możliwość korzystania ze słownika zawierającego podstawowy zbiór słownictwa polskiego i portugalskiego używanego współcześnie.

 

Kończąc moją prezentację, chciałbym zauważyć, iż w ostatnich latach społeczność polonijna w Brazylii, zresztą podobnie, jak sam ten kraj zamieszkania naszych osadników i ich potomków, przechodzi wielorakie i szybkie przemiany. Nie miejsce na ich szczegółowe omawianie. Pragnę tylko zwrócić uwagę na dwie rzeczywistości. Pierwsza odnosi się do zmniejszania się ilości sprawowanych Mszy św. w języku polskim. Chociaż istnieje nadal przywiązanie Polonii brazylijskiej do wiary katolickiej i zapotrzebowanie na uczestniczenie w jej kulcie religijnym to, jednak wartości związane z naszą polską tradycją religijną i jej zwyczajami należy przekazywać w języku portugalskim! Drugi fakt to, wzrastanie liczby miejsc i osób zainteresowanych nauczaniem języka polskiego. Parafrazując pierwsze zdanie z naszego Hymnu Narodowego można śmiało stwierdzić, że w Brazylii „język polski jeszcze nie zaginął” i ma przed sobą dobrze zapowiadającą się przyszłość! Dziękuję Państwu za uwagę!

 

 

Kurs języka polskiego na terenie Brazylii:

DISTRITO FEDERAL - DF

 

Universidade de Brasília (UnB), Brasília – DF

Instituto de Letras - Cátedra Cyprian Norwid

Endereço: Campus Universitário Darcy Ribeiro, Brasília – DF, CEP 70910-900

Telefone: Geral (0055 61) 3107-3300, Letras: (0055 61) 3107 6802 / 6803 / 6804 / 6805

E-mail: ild@unb.br

Página web: http://www.il.unb.br

 

 

PARANÁ:

 

Universidade Federal do Paraná - Curso de Letras Polonês

Departamento de Letras Estrangeira Modernas

R. General Carneiro, 460 - 9º andar sala 914

Curitiba - PR

www.ufpr.gov.br

Universidade Federal do Paraná - CELIN

Centro de Línguas e Interculturalidades

R. Dr. Faivre, 405 - sala 400

Curitiba – PR,   CEP 80060-140

Fone: (41) 3360-5101

Email: celim.xv@ufpr.br

 

Universidade Federal de Paraná (UFPR), Curitiba – PR

Curso de Letras (Letras Polonês – licenciatura e bacharelado)

Endereço: UFPR Edifício Dom Pedro I 

R. General Carneiro, 460 - 11º andar 

Curitiba – PR, CEP 80060-150

Telefone: (0055 41) 3360-5096

E-mail: delin@ufpr.br

Página web: http://www.humanas.ufpr.br/portal/letras/graduacao/

Colégio Estadual da Paraná - CELEM

Av. João Gualberto, 250

Curitiba - PR                    80030-000

Fone: (41) 3304-8975

Inscrições: http://www.infocep.com.br/celem/form.php

Braspol - Núcleo Colônia Cristina

Araucária - PR

Email: adamwilinski@ig.com.br

Escola Municipal Reino da Loucinha

Campo Largo - PR

Email: mvzportela@gmail.com

Braspol - Núcleo Irati

Irati - PR

Email: Nelsi Antonia Pabis: nelsipabis@gmail.com/ casadacultura_irati@yahoo.com.br

Colégio São Mateus

São Mateus do Sul - PR83900-000

Email: iriojanoski@yahoo.com.br/ karolinka_sms@yahoo.com.br

Colégio Estadual Estanislau Wrublewski

Av. Principal, s/n

Santana / Cruz Machado - PR84623-000

Fone: (42) 3551-1101

Email: estanislauwrublewski@yahoo.com.br

Associação Cultural Polska Brasiliana Karol Wojtyla

União da Vitória - PR

Email: maristela_fronczak@hotmail.com/ luiza@anviase.com.br

  

 

RIO DE JANEIRO – RJ

 

Towarzystwo dobroczynne “Polonia”

Rua das Laranjeiras,

 

Polska Parafia Personalna pw. Matko Bożej Jasnogórskiej

Rua Marquês de Abrantes, 215

Rio de Janeiro

 

 

RIO GRANDE DO SUL

 

Braspol - Núcleo Áurea

Áurea - RS

Email: juntaaurea@itake.psi.br

Escola Municipal de Ensino Fundamental Agrícola de Áurea

Áurea - RS

Email: casa_do_imigrante@yahoo.com.br

Centro Comunitário João Paulo II

Casca - RS

Email: braspolcasca@yahoo.com.br/ joao81901@hotmail.com

Braspol - Núcleo Caxias do Sul

Caxias do Sul - RS

Email: braspolcaxias@gmail.com/ ivone.marin18@gmail.com

Centro de Língua e Cultura Polonesa – CLCP

Erechim - RS

Email: leluto747@hotmail.com/ anapopoaski@gmail.com

Casa de Cultura Helena Carolina           

Escola Municipal de Ensino Fundamental São José

Escola Municipal de Ensino Fundamental Clemente Soltis

Escola Municipal de Ensino Fundamental Professor Antonio Jaskulski

Escola Municipal de Ensino Fundamental Nossa Senhora Auxiliadora

Escola Municipal de Ensino Fundamental São Estanislau

Guarani das Missões - RS

Email: moises.marczewski@hotmail.com/ helena-carolina@bol.com.br

      / pm.zalewski@bol.com.br

Sociedade Polônia

Porto Alegre - RS

Email: socpol.ez@terra.com.br/ pauloratki@hotmail.com

Sociedade Cultural Águia Branca

Rio Grande - RS

Email: diretoria@sociedadeaguiabranca.com.br/ analugin@gmail.com

 

 

SANTA CATARINA:

 

Itaiópolis – Alto Paraguaçu

Parafia św. Stanisława Biskupa i Męczennika

 

Irineópolis

Núcleo Escolar Presidente Adolfo Konder

 

Sociedade Polônia

R. João Pinto, 30

Florianópolis - SC88010-460

Fone: (48) 3222-6680

Email: advreinaldo@terra.com.br

Sociedade Orzel Bialy

Criciuma - SC

Email: milakwp@ibest.com.br  / amilack@brturbo.com.br

Sociedade Varsóvia

São Bento do Sul - SC

Email: edvinosbs@hotmail.com/ kotovicz_gn@yahoo.com.br/  rosangelaruda@gmail.com

Associação de Moradores de Nova Galícia

União da Vitória - SC

Email: andresawronski@yahoo.com.br

 

 

SAO PAULO - SP

 

ESCOLA DE LÍNGUA POLONESA JOÃO PAULO II, São Paulo - SP

Endereço:  Rua Alegrete 168, São Paulo

Telefone:  (00 55 11) 95432-4369

E-mail:  aulasdepolones@yahoo.com.br

Página web: http://www.portalpolonia.org

 

 

LITERATURA:

 

Archiwum Romana Skowrońskiego w Rio de Janeiro: Maszynopisy Poselstwa polskiego w Brazylii. Szczególnie z okresu działalności posła Tadeusza Skowrońskiego (ojca Romana). 

 

Tamże, Pismo Konsulatu Generalnego w Kurytybie „Analiza obecnych stosunków i warunków życia organizacyjnego wychodźstwa polskiego na tle nacjonalizacji Brazylii”, zał. do Nr. 3-Br/18. SG/DR,

 

CALDAS BRANDÃO A. (1950), Legislação de estrangeiros, Rio de Janeiro.

 

GARDOLINSKI E. (1977), Escolas da colonização polonesa no Rio Grande do Sul, Universidade de Caxias do Sul – Escola Superior de Teologia São Lourenço de Brindes, Caxias do Sul.

 

GŁUCHOWSKI K. (2005), Os poloneses no Brasil – Subsídios para o problema da colonização polonesa no Brasil, Rodycz & Ordakowski editores, Porto Alegre. (Tłumaczenie: Materiały do problem osadnictwa polskiego w Brazylii,Warszawa 1927).

 

MALCZEWSKI Z. (1995), Obecność Polaków i Polonii w Rio de Janeiro, Oddział Lubelski Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, Lublin.

 

MALCZEWSKI Z. (2000), Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej, CESLA UW, Warszawa.

 

MALCZEWSKI Z. (2008), Ślady polskie w Brazylii / Marcas da presença polonesa no Brasil, Biblioteka Iberyjska, Warszawa.

 

MALCZEWSKI Z. (2010), Polonii brazylijskiej obraz własny. Zapiski emigranta (2007-2010), Biblioteka Iberyjska, Warszawa.

 

OSTOJA ROGUSKI B. (1976), Um século de colonização polonesa no Paraná, “Boletim do Instituto Histórico, Geográfico e Etnográfico Paranaense”, t. XXVIII, Curitiba.

 

PARADOWSKA M. (1984), Podróżnicy i emigranci. Szkice z dziejów polskiego wychodźstwa w Ameryce Południowej, Warszawa.

 

RENK Valquiria Elita. (2009), Aprendi falar português na escola! O processo de nacionalização das escolas étnicas polonesas e ucranianas no Paraná, Curitiba, mps. Tese de pós-graduação na UFPR.

 

SIEMIRADZKI J. (1900), Szlakiem wychodźców. Wspomnienia z podróży po Brazylii, Biblioteka dzieł wybranych, Warszawa.

 

SZENKOWICZ-HOLTMAN C. (2014), A nacionalização do ensino e a escolar da Colônia Murici, “Polonicus”, 1-2/2014.

 

TURBAŃSKI S. (1978), Kościół polski w Kurytybie, Gráfica VicentinaLtda., Kurytyba.

 

TURBANSKI S. (1978?), Murici terra nossa, Gráfica VicentinaLtda., Curitiba.

 

VIANNA H. (1961), História do Brasil, São Paulo, t. II.

 

WACHOWICZ R. Ch., „Szkoły osadnictwa polskiego w Brazylii”, w: Emigracja polska w Brazylii. 100 lat osadnictwa, [Warszawa] 1971,

 

WACHOWICZ R. Ch. (1999), Aspectos da imigração polonesa no Brasil, “Projeções – Revista de estudos polono-brasileiros”, Ano I – 1/1999.

 

WACHOWICZ R. Ch., MALCZEWSKI Z. (2000), Perfis polônicos no Brasil, Gráfica VicentinaLtda., Curitiba.

 

WONSOWSKI J. L. (1976), Nos peraus do Rio das Antas, Universidade de Caxias do Sul – Escola Superior de Teologia São Lourenço de Brindes, Caxias do Sul.

 

www.kurytyba.msz.gov.pl

 

 

Wywiad:

 

PAWLOWSKI Ludmiła – nauczycielka j. polskiego w stanie Santa Catarina

 

Zdzisław MALCZEWSKI, TChr